همشهری آنلاین -یکتا فراهانی: یکی از مهم‌ترین عوامل در هر موضوعی، داشتن شناخت و آگاهی است که نقش بسیار تعیین کننده‌ای در چگونگی برخورد ما با آن موضوع خواهد داشت. وقتی ما شناخت لازم را در زمینه‌های مهم زندگی که ما را به چالش می‌کشند، نداشته باشیم طبیعی است که نمی‌توانیم برخورد موفقیت‌آمیزی هم با آنها داشته باشیم.
نقش شناخت و آگاهی
یکی از مهم‌ترین و ابتدایی‌ترین موضوعات چالش‌برانگیز، برداشت ما و میزان اطلاعات و دانسته‌های ما در مورد مفهوم خود زندگی است. طبیعی است وقتی ما به خوبی با مفهوم زندگی آشنا نباشیم، نمی‌توانیم خودمان را برای روزهای سخت و غیرقابل پیش‌بینی آماده کنیم و حتی چشم اندازی از آنها داشته باشیم.
به این ترتیب وقتی نمی‌دانیم تضمینی وجود ندارد که زندگی همیشه خوب پیش برود با کوچک‌ترین سختی و مشکلی چنان از پا در می‌آییم که سر پا شدن‌مان چندان آسان نخواهد بود؛ درست مانند کسی که در جاده‌ای می‌راند که هیچ گونه شناختی از چگونگی مسیر پیش رو و موانع آن ندارد و حتی نمی‌داند با چه سرعتی می‌تواند در این جاده براند؛ بنابراین طبیعی است که خطرات بسیار بیشتری در کمین او خواهد بود.
البته برخوردار بودن از دانش و آگاهی، تضمینی برای کمتر شدن مشکلات نیست؛ اما می‌تواند مهارت ما را در مقابله با آنها بالا ببرد و باعث شود آسیب کمتری متوجه ما باشد.
انعطاف‌پذیری، توانایی و دید وسیع‌تری برای چگونگی مقابله با استرس و اضطراب در شرایط سخت به ما خواهد داد.
مقابله با نابرابری، محرومیت و فاصله طبقاتی
دکتر ایمان فانی، پزشک وپژوهشگر مطالعات میان‌رشته‌ای و مدرس مدرسه زندگی فارسی در مورد انعطاف‌پذیری می‌گوید: «انعطاف‌پذیری و تاب‌آوری موضوع جدیدی نیست، ولی اخیرا دوباره توجه و علاقه به این‌موضوع بیشتر شده؛ چون دوران ما دوران چالش‌های بسیارو سخت است.
هرچند حل مسائلی مثل نابرابری در سلامت، فاصله طبقاتی و فقر و محرومیت مورد توجه قرار گرفته‌اند. ولی این مسائل همچنان وجود دارند و اتفاقا حل‌وفصل آنها سخت‌تر هم شده است.»
به گفته فانی، گزارش‌ها و مقالات به‌طور فزاینده‌ای از مفهوم تاب‌آوری و انعطاف‌پذیری صحبت می‌کنند؛ به‌عنوان ویژگی کلیدی که آدم‌ها باید چنین مهارتی را تا حد امکان در خودشان بالا ببرندو افزایش دهند.
لزوم حمایت اجتماعی
مدرس مدرسه زندگی فارسی می‌گوید بهتر است به جای اینکه منتظر شویم تا مشکلی ایجاد شود تا با آن مقابله کنیم، از افراد در جوامع حمایت کنیم تا بهتر بتوانند از پس خطرها و چالش‌های پیش روی خود برآیند.
در واقع چنین روش برخوردی با چالش‌های گوناگون زندگی، هم به نفع خدمات اجتماعی خواهدبود و هم به نفع مردم و جوامع؛ چون به آنها ابتکار عمل می‌دهد؛ چیزی که در مهارت‌های حل مساله و مقابله با مشکلات بسیارمهم است.
تعاریف و برداشت‌های مختلف از تاب‌آوری
به گفته فانی، وقتی از تاب‌آوری حرف می‌زنیم تصورات مختلفی توسط افراد مختلف در ذهن ماشکل می‌گیرند. مثلا یک دانشمند، تاب آوری را میزان فشار استرس یا نیرویی می‌داند که یک ماده می‌تواند تحمل کند قبل‌از اینکه بشکند.
با این تعریف، اشخاص تاب‌آور کسانی هستند که ذهن سرسخت و قدرت درونی بالایی دارند. این صفات بسیار مفیدند ولی ایجاد و نهادینه شدن آنها در افراد چندان آسان نیست. ضمن‌آنکه این گونه فکر کردن درباره تاب‌آوری نیز به ریشه‌های فشارهایی روی مردم نمی‌پردازد.
نداشتن قدرت انطباق
پژوهشگر مطالعات میان‌رشته‌ای می‌گوید توجه داشته باشیم در شرایط سخت، آدم‌هایی که بیش‌از دیگران تحت فشارند چه می‌شوند؟ ما نمی‌توانیم آنها را به‌خاطر نداشتن انطباق سرزنش کنیم.
تاب آوری صرفاً به مسائل درونی ما برنمی‌گردد. اگر به منابع تاب‌آوری نگاه کنیم به این نتیجه می‌رسیم که این قضیه صرفاً فردی نیست.
توجه به توانمندی‌های کودکان
به گفته دکتر فانی، اولین کسانی که سابقه مطالعه و تحقیق در خصوص تاب‌آوری و قدرت انطباق را دارند؛ کارشان آموزش‌وپرورش کودکان بوده است. چون می‌خواستند بدانند چرا بعضی بچه‌ها بهتر از بقیه با شرایط دشوار و نامطلوب کنار می‌آیند. آنها با مطالعه کودکان موفق با پس‌زمینه محرومیت، دریافتند تاب آوری از بعد فردی با این صفات همراه است:
- اعتقاد به توانایی کنترل زندگی و آینده پیش رو
- میزان بهره‌مندی از هوش
- مهارت حل مساله
- توانایی پیش‌بینی تبعات رفتار در آینده
البته این موارد صرفا صفات شخصی و فردی هستند که برخوردار بودن از آنها مفید است. اما به تنهایی کافی نیست.
دسترسی به شبکه دریافت حمایت
پژوهشگر مطالعات میان‌رشته‌ای می‌گوید محققان متوجه شدند تاب‌آوری به این موضوع هم‌بستگی دارد که فرد به چه میزان به شبکه دریافت حمایت دسترسی دارد و رابطه او با دیگران به چه صورت است.
به این ترتیب؛ صفاتی مانند همدلی، اجتماعی بودن، قدرت بیان و خونگرمی مطرح می‌شود. این ویژگی‌های ارتباط بین فردی به ما می‌گویند منابع تاب آوری از فرد و آنچه درون اوست فراتر می‌رود.
مهارت کمک گرفتن از دیگران هنگام بحران
به گفته فانی، تاب‌آوری به این موضوع نیز مربوط است که بتوانیم از بقیه کمک بخواهیم و روابطی براساس اعتماد متقابل بسازیم که هنگام سختی‌ها و مشکلات و مواقع بحرانی بتوانیم روی آن حساب کنیم؛ یعنی نوع روابط بین ما در جامعه. بنابراین منبع تاب آوری یک فرد اغلب جامعه ای است که به آن تعلق دارد.
چگونه می توان افراد را حمایت کرد؟
مدرس مدرسه زندگی فارسی می‌گوید سؤال مهم در این خصوص آن است که ببینیم چگونه می‌توانیم افراد را حمایت کنیم تا هم دسترسی آنها هم به منبع فردی تاب آوری بیشتر شود و هم تاروپود اجتماعی قوی‌تری داشته باشند؛ ضمن‌آنکه این موضوع هم بسیار مهم است که انواع تاب آوری را بشناسیم تا بتوانیم مؤثرترین شکل حمایت را از افراد به عمل آوریم.
انواع تاب‌آوری
به گفته فانی، نوع اول تاب‌آوری آن است که دوباره سر پا شویم؛ یعنی به حالت قبل از بحران بازگردیم. دومین نوع تاب آوری نیز آن است که از تغییر، نردبان ترقی بسازیم. یعنی تغییر کنیم تا با بتوانیم با محیط جدید تطابق پیدا کنیم.
مثلا فکر کنید فردی شغلش را در تولیدات مواد غذایی از دست داده است. نوع اول تاب‌آوری آن است که به خودش مسلط باشد و شغل دیگری در همان زمینه پیدا کند.
البته دسترسی به شبکه حمایتی مثل خانواده و دوستان برای عبور از شوک اولیه بسیار مهم وحیاتی است، اما اگر فرد نه‌تنها کارش را از دست بدهد؛ بلکه کارخانه تولید مواد غذایی که او در آن مشغول به کار بوده، هم تعطیل شود و آن کسب‌وکار کلا از بین برود چطور می‌توان با آن مقابله کرد. این موضوع نیاز به تحول یا تغییر حرفه دارد.
نقش حمایتی خانواده و دوستان
به عقیده پژوهشگر مطالعات میان‌رشته‌ای در شرایط سختی مانند از دست دادن شغل فرد و نیاز او به تغییر شغل؛ خانواده و دوستان نقش مهمی دارند. ضمن آنکه این فرد به حمایت شبکه وسیع‌تری هم نیاز داد که فرصت‌های شغلی و آموزشی جدید را می‌شناسند و می‌دانند چگونه می‌توان آنها را جست و جو کرد.
به گفته فانی، در اینجا نقش ارتباطات فرد بسیار مهم است و سه نوع ارتباط مورد نیاز است؛ نخست حمایت نزدیکان که با فرد همدلی و ارزش‌های مشترک دارند. شرایط او را درک می کنند و هنگام گذار از شرایط سخت نیز کمکش می‌کنند.
دوم ارتباط با افرادی است که شاید ارزش‌های متفاوتی دارند؛ اما از فرصت‌های متفاوتی هم آگاه هستند. بنابراین می‌توانند کمک مناسب و موثری به شمار آیند؛ یعنی می‌توانند دست شخص را بگیرند و او را به مسیر درستی هدایت کنند.
حمایت بعدی نیز برخورداری از ارتباط با افراد قدرتمندتر جامعه است؛ به‌ویژه ارتباط با تصمیم‌گیران جامعه که کمک کنند و اجازه دهند حرف افراد شنیده شود.
چطوربه تاب‌آوری و انعطاف‌پذیری مردم و اجتماع کمک می‌کنید؟
بنابراین طبق گفته مدرس مدرسه زندگی فارسی، تاب آوری یعنی پاسخ سازنده افراد به چالش‌ها. ولی حمایت اجتماعی برای شکوفایی افراد در مقابله با چالش‌های زندگی بسیار مهم است.
می توان گفت تاب‌آوری به آنچه در درون ما آدم‌ها، بین ما آدم‌ها وهمچنین آنچه فراتر از ماست مربوط می‌شود. به این ترتیب همه ما می‌توانیم به مثال‌هایی فکر کنیم که برای انطباق و تحول، نیاز به حمایت داشتیم. در حال حاضر نیز از بعضی موانع تغییر هم آگاه هستیم. اما شاید به تنهایی نتوان آنها را درست کرد. بنابراین در نهایت، سؤال مهم آن است که ببینیم خود ما چطور می توانیم به تاب آوری و انعطاف‌پذیری مردم و اجتماع کمک کنیم؟
نظر شما